Przygotowanie sześciolatka

Rozwój emocjonalny dziecka a przygotowanie do roli ucznia

Cechy emocjonalne i społeczne to m.in.: pewność siebie, ciekawość świata, umiejętność oczekiwania na swoją kolej, umiejętność stosowania się do obowiązujących reguł oraz zdolność wyrażania swoich potrzeb w kontaktach z innymi dziećmi i zwracania się do nauczycieli o pomoc. Umiejętności te zależą nie tylko od szkoły czy nauczyciela wychowania przedszkolnego, lecz także od rodziców.
 
Co to jest dojrzałość emocjonalna?

Czym są i skąd się biorą emocje, co to jest inteligencja emocjonalna

Umiejętność przeżywania i rozpoznawania emocji jest elementem nieodzownym w komunikowaniu się z drugim człowiekiem, towarzyszy przekazywaniu informacji, posiada ogromną rolę tworzącą więź, jest podstawą współprzeżywania. Uczucia odgrywają ważną rolę w życiu każdego człowieka. O tym, czy miłość, radość, przyjaźń znaczą coś dla człowieka, czy towarzyszą mu w jego życiowej wędrówce, czyniąc ją bogatszą i szczęśliwą, decydują w znacznym stopniu wrażenia i przeżycia z okresu dzieciństwa.

W wieku przedszkolnym dostępna jest dziecku pełna skala uczuć, jakkolwiek najczęściej przeżywane są proste uczucia, takie jak: radość, smutek, złość. Nie pojawiają się jeszcze uczucia wyższe, do których zalicza się np. uczucia patriotyczne czy estetyczne. Te pojawiają się dopiero wraz z rozwojem myślenia abstrakcyjnego. Duży urok dziecięcych uczuć polega na bezpośrednim związku z konkretną sytuacją, na ich spontaniczności i wyrażaniu przy użyciu całego ciała.
 

Z czasem dzieci naśladują sposób wyrażania emocji rodziców oraz innych znaczących dla nich osób. Stopniowo uczą się kontrolować swoje emocje, dostosowując ich uzewnętrznienie do norm panujących w otoczeniu dziecka. Okres przedszkolny to uczenie dzieci okazywania uczuć. Warto właśnie wtedy pokazać im, jak radzić sobie z własnymi, często trudnymi uczuciami, równocześnie rozumiejąc, że są to ludzkie uczucia i dziecko ma prawo je przeżywać i uzewnętrzniać.

Emocje zalicza się do pierwotnych funkcji psychicznych człowieka, związanych z biologicznym zaspokojeniem potrzeb. Można je podzielić na kilka grup.

• Ze względu na znak przeżyć emocjonalnych możemy je dzielić na:

– dodatnie – negatywne,
– ujemne – przyjazne,
– pozytywne – przykre.

• Ze względu na siłę przeżywanych procesów emocjonalnych wyróżniamy:

– nastroje (procesy o słabym natężeniu),
– afekty (pojawiają się nagle, mają charakter gwałtownego wybuchu),
– namiętności (duża intensywność, znaczna siła napięcia, długi okres trwania).

• Ze względu na źródła uczuć wyróżnia się:

– uczucia intelektualne (ciekawość, zainteresowanie),

– moralno-społeczne (bardzo złożone, są pozytywne, np.: życzliwość, przywiązanie i negatywne, np.: wrogość, nienawiść, zawiść, agresja, gniew),
– uczucia estetyczne (odzwierciedlają stosunek do przedmiotów, których cechą jest piękno: utworów literackich, muzycznych, plastycznych).

Mamy dwa umysły i to bynajmniej nie w sensie metaforycznym. Jeden z nich – myśli, drugi zaś czuje¹. Umysł racjonalny jest ośrodkiem rozumowania bardziej świadomym, rozważnym, zdolnym do zadumy i refleksji. Obok niego istnieje inny system poznawania, bardziej impulsywny i potężny (nawet jeśli czasem działa nielogicznie) – umysł emocjonalny. Oba umysły działają na ogół w ścisłej harmonii. Prowadzą dzieci przez świat i życie, łącząc swoje odmienne sposoby poznawania rzeczywistości we wspólnym zadaniu.

Inteligencja emocjonalna to cecha umożliwiająca dziecku skuteczne zachowanie się wobec ludzi, zadań, sytuacji. Charakteryzuje się samokontrolą, zapałem, wytrwałością, zdolnością do motywacji. O rozwoju każdej umiejętności wchodzącej w skład inteligencji emocjonalnej decyduje wszystko, co dzieje się w okresie obejmującym kilka lat dzieciństwa. Okres ten jest przedziałem czasowym, w którym można pomóc dzieciom wykształcić dobre nawyki emocjonalne.

Należałoby wyposażyć dzieci w piękne dziedzictwo – w takie sposoby okazywania i odbierania uczuć, z którego będą mogły korzystać w przyszłości w kontaktach z innymi ludźmi – rodzicami, przyjaciółmi, współpracownikami. Istnieje wiele dowodów na to, że można się wyuczyć umiejętności emocjonalnych, takich jak panowanie nad impulsami i prawidłowa interpretacja sytuacji społecznej. Trzeba zdawać sobie sprawę, że u dzieci inteligencja emocjonalna jest ściśle związana z inteligencją intelektualną.

Kluczowe składniki wpływające na gotowość emocjonalną

Dojrzałość emocjonalna to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich.

 

• W czwartym roku życia nazwy stanów i przeżyć uczuciowych stanowią 6,6% wszystkich nazw czynności wyrażanych czasownikowo. Dzieci potrafią właściwie oceniać przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych, jednak są skłonne zwracać uwagę raczej na czynniki zewnętrzne wywołujące emocje niż wewnętrzne. Dzieci czteroletnie są jednak nie do opanowania emocjonalnie. Głośny, niemądry śmiech występuje u nich na przemian z napadami złości.

• Dziecko sześcioletnie cechuje już znacznie większa równowaga uczuciowa. W tym wieku zdolne jest do empatii, a więc do współodczuwania, czyli umiejętności spojrzenia na świat oczyma drugiej osoby. Potrafi rozpoznawać stany emocjonalne swoje, jak również innych osób i dostosować do nich swoje zachowania.
• U siedmiolatka ulega obniżeniu impulsywność reakcji, zaś czas przeżywania różnych stanów wydłuża się.

Uwaga: Dziecko gotowe do podjęcia obowiązku szkolnego:

• odczuwa więź ze swoją grupą, z panią, z klasą,
• przeżywa różne radości i smutki związane z życiem klasy,
• prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce,
• nie zniechęca się z byle powodu,
• nie reaguje płaczem lub złością, kiedy przegrywa.

 

Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest:

• wybuchowe,
• drażliwe,
• agresywne,
• złości się i płacze z błahego powodu,
• często popada w konflikty z kolegami,
• może też być zahamowane, zalęknione, niepewne, nadwrażliwe, płaczliwe (takie dzieci boją się głośniejszych uwag nauczyciela, nawet gdy nie dotyczą one ich samych).

 

Gotowość do podjęcia nauki szkolnej u większości dzieci uczęszczających do przedszkola lub oddziału przedszkolnego w szkole dokonuje się niepostrzeżenie i nie wymaga specjalnych zabiegów ani ze strony przedszkola, ani rodziców. Oto kluczowe składniki wpływające na gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole, związane z rozwojem emocjonalnym i społecznym dziecka:

• wiara w siebie – jest to poczucie posiadania kontroli i panowania nad swoim ciałem, zachowaniem i otaczającą rzeczywistością: przekonanie dziecka, że najprawdopodobniej uda mu się zrobić to, czego się podejmuje i że dorośli pomogą mu w razie potrzeby,
• ciekawość – przekonanie, że dowiadywanie się nowych rzeczy jest czymś pozytywnym i sprawia przyjemność,
• intencjonalność – chęć i zdolność wpływania na bieg spraw oraz wytrwałe do tego dążenie związane jest z poczuciem posiadania odpowiednich umiejętności i własnej skuteczności,
• samokontrola – zdolność kształtowania i kontrolowania swoich działań w odpowiedni do wieku sposób, poczucie kontroli wewnętrznej,
• towarzyskość – zdolność nawiązywania kontaktów z innymi, opierająca się na poczuciu bycia rozumianym przez innych i na rozumieniu ich,
• umiejętność porozumiewania się – chęć i zdolność do wymiany myśli, uczuć i pomysłów z innymi, związana z ufaniem innym i poczuciem przyjemności, jakie daje dziecku rozmowa z innymi osobami, również z dorosłymi,
• umiejętność współdziałania – zdolność traktowania swoich potrzeb na równi z potrzebami innych członków grupy i harmonizowania ich.

Zdarza się jednak, że niektóre dzieci nie osiągają gotowości w momencie rozpoczęcia obowiązku szkolnego. Te dzieci wymagają szczególnej troski i fachowej pomocy.

Do czego potrzebna jest koncentracja uwagi

Koncentracja to utrzymywanie myśli na tym samym obiekcie w pewnym przedziale czasu, umiejętność skupiania uwagi na ściśle określonych, dokładnie opisanych zagadnieniach. Trudności z koncentracją uwagi u dzieci są znakiem naszych czasów. Wiele dzieci jest nadmiernie pobudzonych i ma skłonność do stałego rozproszenia uwagi. Jednym z warunków powodzenia dzieci w szkole jest umiejętność dobrej koncentracji.

Gdy dziecko zaczyna tysiąc rzeczy jednocześnie i niczego nie kończy, gdy nie słucha uważnie i stale o czymś zapomina lub nagle nie wie, co chciało zrobić, to znaczy, że ma problemy z koncentracją uwagi. Trudności mogą się objawiać również w odmienny sposób: dziecko może być spokojnym marzycielem, który śni na jawie, ma bardzo wolne tempo pracy i kłopoty z kojarzeniem.

Czy można nauczyć się koncentrować? Tak, ale wymaga to wysiłku zarówno ze strony dziecka, jak i rodziców, wspierających i motywujących je do tej pracy. Z całą pewnością ten wysiłek opłaci się w późniejszym czasie, gdyż pozwoli dziecku na dobre funkcjonowanie w warunkach szkolnych i podejmowanie samodzielnych czynności związanych z nauką. A to właśnie stopniowego usamodzielniania powinniśmy oczekiwać od naszych dzieci.

Anna Zych
Nauczyciel-terapeuta, doradca metodyczny w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej
 

Fragment artykułu pochodzi z poradnika "

Edukacja w przedszkolu

.