Przygotowanie sześciolatka

Zabawa – naturalny sposób kształtowania dojrzałości emocjonalnej

Dla dzieci w wieku przedszkolnym zabawa stanowi najbardziej naturalną i skuteczną metodę nauczania i uczenia się. Organizując naukę poprzez zabawę, dorosły ma szansę w sposób naturalny dotrzeć do każdego dziecka, wspierać rozwój jego umiejętności, sprawności i dojrzałości na właściwym dla każdego poziomie. Nauka poprzez zabawę odbywa się w atmosferze pełnej akceptacji, serdeczności i bez porównywania z innymi. Zabawy, w których uczestniczą dzieci, angażują wiele zmysłów jednocześnie, pobudzają motywację do działania, uczą aktywności, współdziałania, odpowiedzialności.

Zabawy wspomagające rozwój inteligencji emocjonalnej u dzieci

Chcemy, by dzieci dobrze radziły sobie z emocjami i wiemy, że pierwszym krokiem ku temu jest ich wyrażanie. Zidentyfikowanie, rozpoznanie swojego stanu uczuć to dla małego dziecka już jest duży postęp. Aby miało ono odwagę powiedzieć, przekazać, jak się czuje, musi wiedzieć, że nic mu nie grozi. Bardzo ważne jest stworzenie atmosfery bezpieczeństwa i aprobaty, która sprzyjałaby wyjawianiu uczuć. Nie wolno dzieci zawstydzać z tego powodu, że są zezłoszczone czy przestraszone.

Zabawa „Czas uczuć” – od 3. roku życia

Z tektury lub z drewna wykonujemy razem z dziećmi zegar, który wskazuje – zamiast godzin – uczucia. Przymocowujemy na środku ruchomą wskazówkę. Na tarczy zamiast cyferek pojawiają się rysunki, przedstawiające twarze wyrażające określone emocje. Zaczynamy od czterech podstawowych emocji: złość, strach, smutek i radość – dzielimy tarczę na cztery równe części. Zegar wieszamy w miejscu widocznym i dostępnym dla każdego.

Wyjaśniamy: Ten zegar zamiast godzin pokazuje uczucia. Możecie pokazać, jak się czujecie w danej chwili, przesuwając wskazówkę zegara. Wtedy mamusia i tatuś (brat i siostra) będą wiedzieli więcej o waszym nastroju i być może będą potrafili wam pomóc. Kiedy dziecko używając zegara, pokaże swoje uczucia, postarajcie się to zauważyć, mówiąc głośno np.: Widzę, że jesteś teraz smutny. Chcesz się przytulić? To może wystarczyć, by poprawić humor dziecku, a jeśli nie, to w ramionach czułego rodzica będzie mu łatwiej powiedzieć, jaka jest przyczyna takiego stanu.

Im starsze są dzieci, tym bardziej zróżnicowane uczucia możemy pokazać. Wówczas dzielimy tarczę na więcej równych części i umieszczamy na nich twarze z różnymi minkami. Zegar może znaleźć swoje stałe miejsce w życiu rodziny lub można przeznaczać specjalny dzień, np. niedzielę, na „Czas uczuć”, kiedy poświęcamy dzieciom szczególną uwagę.

Zabawa „Głos w butelce” – od 3. roku życia

To zabawa z butelką, w której chodzi o uczucia. Siedzimy razem z dziećmi w kole na podłodze. Nauczycielka (lub rodzic) mówi: Pamiętacie zamkniętego w butelce dżina, który może spełnić każde życzenie? Należy mocno zakręcić pustą butelką leżącą na środku. Kiedy się wreszcie zatrzyma i wskaże kogoś, nauczycielka (lub rodzic) mówi: Otwórz korek i uwolnij mnie z butelki. Dziękuję! Jestem najmądrzejszym, najpotężniejszym dżinem. Rozsiądę się wygodnie w twoim sercu. Będziesz mógł mi opowiedzieć o wszystkim, co sprawia ci radość albo cię smuci. Powiedz mi, jak się teraz czujesz? Dziecko opisuje swój chwilowy nastrój. Dżin za każdym razem odpowiada: Doskonale to rozumiem! Jeśli dziecko opisuje pozytywne uczucie, mówimy za każdym razem: Zatroszczymy się, by twoje uczucie na długo u nas pozostało! Jeżeli dziecko mówi na przykład o czymś smutnym, wtedy dżin dopytuje się: Powiedz nam, proszę, dlaczego tak się czujesz, może będziemy potrafili ci pomóc…

Zabawa „Co czują dinozaury?” – od 5. roku życia

W formie kart przygotowujemy rysunki dinozaurów, pokazujące różne uczucia (rysunki mogą być wycięte z gazety). Możemy dopisać w chmurkach myśli dinozaura, wskazujące na konkretne uczucia, np.: radość, wstyd, obrzydzenie, dumę, gniew.

Oglądamy, analizujemy i omawiamy z dzieckiem obrazki dinozaurów, potem pytamy, które uczucia są przyjemne, a które nie. Następnie dorosły pierwszy losuje kartę i opowiada sytuację, w której odczuwał dane uczucie. Potem prosi dziecko, by wybrało swoją kartę i też opowiedziało jakąś historię (jeśli dziecko nie chce mówić o sobie, można podpowiedzieć mu, by opowiedziało o jakiejś postaci, zwierzątku).

Innym wariantem tej zabawy jest losowanie kart i przedstawianie uczuć za pomocą gestów i mimiki. Wtedy inne osoby biorące udział w zabawie mają za zadanie odgadnąć, jakie to uczucie.

Zabawa „Pożeracz złości” – od 3. roku życia

Opowiadamy dziecku bajkę: Był raz sobie pożeracz złości, który mieszkał w lesie. Prawie zawsze był bardzo głodny. Niestety, nie potrafił mówić, ale wiedział, co może zaspokoić jego głód. Kotlety? Naleśniki? Cukierki? – Nie. Jak myślisz, czym pożeracz złości mógł się najeść? (Dziecko podaje różne propozycje). Wreszcie wiadomo – pożeracz złości żywi się złością i gniewem. Można go łatwo i szybko nakarmić.

 

Kto był zły, szedł do lasu i porządnie wrzeszczał na pożeracza złości. Wtedy pożeracz był zadowolony, bo mógł się nasycić.

Proponujemy dziecku: Jeśli chcesz, to wspólnie wykonamy takiego pożeracza złości i powiesimy go na ścianie w przedpokoju. Jak będziesz się złościł, to będziesz mógł przekazać mu całą złość – podejdziesz do niego i nakrzyczysz na niego. W ten sposób nakarmisz pożeracza.

Zabawa „Skrzynka pierwszej pomocy na wypadek strachu” – od 4. roku życia

Strach może paraliżować, blokować, odbierać siły i odwagę. Ale naturalne i prawdziwe jest również to, że strach może być ważnym bodźcem do zachowania ostrożności w ryzykownych albo groźnych sytuacjach. Nie należy wmawiać dzieciom, że nie trzeba się bać. Pomijając fakt, iż jest to przedsięwzięcie skazane na porażkę, to o wiele ważniejsze jest, by dziecko zaakceptowało swój strach i poważnie go traktowało, niezależnie od tego jak bezsensowny i nieuzasadniony wydaje się on nam.

Odpowiednim tematem, który pomoże nam nawiązać do uczucia strachu, jest „pierwsza pomoc”. Pokazujemy dziecku apteczkę i opowiadamy, że każdy kierowca ma obowiązek wozić ją w samochodzie. Potem, wspólnie z dzieckiem zestawiamy przybory, które mogą być zgromadzone w „rodzinnej skrzynce pierwszej pomocy na wypadek strachu”. Mogą się w niej znaleźć np.: chusteczka, pluszowa maskotka, kocyk, ulubiona książka, kaseta z bajkami, szklana kulka lecząca strach, pachnący krem na strach, żelki na odwagę itp. Jak w przypadku udzielania pierwszej pomocy medycznej, również podczas stosowania „skrzynki” w pobliżu dziecka powinna być osoba dorosła, która da mu poczucie bezpieczeństwa.

Zabawy rozwijające koncentrację uwagi

Gry i zabawy dają wspaniałą możliwość poprawy umiejętności koncentracji u dziecka. Na początku dzieci z zaburzeniami uwagi mogą mieć trudności w wytrwaniu w zabawie do końca. Tak naprawdę każda zabawa rozwija wytrwałość dziecka, o ile stosuje się ono do reguł i nie rezygnuje przedwcześnie. Może to być zarówno gra towarzyska (np. chińczyk), jak i konstrukcyjna (klocki lego). Zadbajmy, by zabawa nie była zbyt trudna i nie trwała zbyt długo.

Czego możemy nauczyć swoje dziecko podczas zabawy?

• czekania na swoją kolejkę (kontrolowania zachowań impulsywnych i czekania na zaspokojenie potrzeby),
• obserwacji przebiegu gry i dostosowywania do niego swojego postępowania,
• wytrwania aż do zakończenia gry, nawet wtedy, gdy jej przebieg nie jest dla dziecka pomyślny,
• radzenia sobie z frustracjami,
• dostosowywania się do obowiązujących reguł gry.

 
Już sam fakt wspólnej gry czy zabawy z dzieckiem kilka razy w tygodniu doprowadzi do poprawy umiejętności koncentracji.

Zabawa „Jak wyglądam?” – od 4. roku życia

Nauczycielka zachęca dzieci do zabawy z bliskimi podczas dowolnego okolicznościowego spotkania w przedszkolu: Usiądźcie z mamą, tatą, babcią lub rodzeństwem – plecami do siebie. Teraz kolejno, raz jedna osoba, raz druga, opiszcie najdokładniej, jak jest ubrana osoba za waszymi plecami (np. jaki ma kolor bluzki, jaki wzór jest na swetrze). Macie na to 3 minuty. Teraz odwróćcie się i sprawdźcie, jak wam poszło.

To ćwiczenie doskonali spostrzegawczość – warunek niezbędny dla koncentracji uwagi.

Zabawa „Co to za przedmiot?” – od 5. roku życia

Zasłaniamy dziecku oczy i dajemy mu do rąk dowolny przedmiot, prosty w kształcie, np. łyżeczkę. Dziecko poznaje kształt przedmiotu przez dotyk, następnie zabieramy przedmiot, odsłaniamy oczy i polecamy narysować to, co trzymało w rękach. Po wykonaniu rysunku pokazujemy dziecku przedmiot.

Zabawa „Co się zmieniło?” – od 3. roku życia

Rozkładamy przed dzieckiem, w jednej linii, kilka przedmiotów. Dajemy mu chwilkę na dokładne przyjrzenie się kolejności ich ułożenia.

Następnie zasłaniamy dziecku oczy i zabieramy jakiś przedmiot. Zadaniem dziecka będzie odgadnięcie, który przedmiot został zabrany. Liczba przedmiotów wykorzystanych w zabawie będzie uzależniona od wieku i rozwoju dziecka. Zaczynamy od 3–4, stopniowo zwiększając ich liczbę.

Inne warianty zabawy:

• dokładamy dodatkowy przedmiot, zamiast zabierać,
• zabieramy lub dokładamy dwa przedmioty,
• zmieniamy kolejność ułożenia przedmiotów – dziecko odgaduje, które przedmioty zamieniły się miejscami.

Pamiętajmy! To, czy dziecko przekraczając po raz pierwszy próg szkoły, będzie posiadało umiejętności społeczne oczekiwane przez dorosłych, a szczególnie rodziców, zależeć będzie od tego, jak dużo uwagi poświęcą tej sferze rozwoju. Czas i uwaga to najlepsze prezenty, jakie dorośli mogą ofiarować dziecku. Od nas zależy charakter relacji dorosły – dziecko, on decyduje, na ile i jak rozwija się emocjonalna gotowość dziecka do nauki w szkole.

 

Anna Zych
Nauczyciel-terapeuta, doradca metodyczny w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej

Fragment artykułu pochodzi z poradnika "Edukacja w przedszkolu"